فرمون بید سیب زمینی

نام علمی: Phthorimaea operculella

 بید سیب زمینی یا کرم سیب زمینی تقریبــا از تمــامی گیاهــان خانواده Solanaceae اعم از غده دار و بی غده تغذیه میکنـد و از جمله میزبانان آن علاوه بر سیب زمینی، بادمجان، گوجه فرنگی، فلفل و علـف های هرز خانواده Solanaceae شامل تاجریزی، تاتوره و … میباشند. بید سیب زمینی از زیان‌آورترین آفات سیب‌زمینی انبار و مزرعه میباشد که خسارت آن در انبار به مراتب بیشتر از مزرعه است. این آفت در اکثر مناطق جهان و در بسیاری از مناطق معتدل و گرمسیری انتشار دارد و یکی از مهمترین آفات سیب زمینی محسوب میشود. خسارت ناشی از این آفت در انبارها از 30 تا 70 درصد گزارش شده است. بید سیب زمینی از آفات قرنطینه ای ایران بود و برای اولین بار در مهرماه 1364 داخل غده های سیب زمینی در کرج گزارش شده است.

دسته: فرمون آفات زراعی

بید سیب زمینی

نام علمی: Phthorimaea operculella

نام انگلیسی: Potato moth

راسته: Lepidoptera

خانواده: Gelechiidae

مناطق جغرافیایی

بید سیب زمینی آفت بومی مناطق معتدل و نیمه گرمسیری آمریکا جنوبی است. به دلیل اهمیت و توسعه کشت سیب زمینی در سراسر دنیا، اراضی زیر کشت آن نیز افزایش پیدا کرده بنابراین با انتقال و جابجایی غده های سیب زمینی به دیگر مناطق و کشورها جمعیت این آفت نیز افزایش پیدا کرده است. بید سیب زمینی در سواحل اقیانوس اطلس، آرام و در بسیاری از نقاط جهان از جمله نواحی جنوب اروپا، شمال و جنوب آفریقا، آمریکای جنوبی، استرالیا، هند، پاکستان، اردن، لبنان و غیره توسط نقل و انتقال غده های آلوده گسترش یافته است. آفت مذکور در سالهای گذشته جزء آفات قرنطینه ایران بود و با ورود غده های سیب زمینی در منطقه کرج برای اولین بار گزارش شده است. این آفت در ایران در کرج، تهران، مرکزی، خوزستان، بوشهر، خراسان فارس، زنجان، همدان، اصفهان و بتدریج ازسایرنقاط کشورگزارش شده است.

شکل شناسی بید سیب زمینی

تخم

تخم بید سیب زمینی بیضی و تخم مرغی شـکل و بـه طول 0.48 میلیمتر می باشـند و رنگ تخم در ابتدا سفید و زرد رنگ بوده و بتدریج که به مرحله تفریخ نزدیک میگردد به آبی تیره تغییر رنگ میدهد. تخمریزی در زیر برگ ها و گاهی روی برگ و ساقه انجام شده و معمولاً در انبار در حفره های روی غده سیب زمینی نیز مشاهده میشود.

لارو

لارو ها به رنگ سفید مایل به صورتی و گاهی به سبز روشن و قسمت ناحیه سر قهوه ای یا سیاه رنگ است، طول بدن در لارو کامل 12- 10 میلیمتر، این آفت دارای 4 سـن لاروی اسـت. هنگامیکه لاروها از برگ سبز و یا سایر اندام های هوایی سیب زمینی تغذیه کنند به رنگ سبز و زمانیکه از غده سیب زمینی تغذیه کند لاروها به رنگ کرم با هاله ای صورتی تغییر رنگ میدهد.

شفیره

شفیره در ابتدا سـفید مایـل بـه زرد بوده و در نهایت به رنگ قهوه ای براق و نیره درمی آید که طول آن 8-10میلیمتر و دوره شفیرگی 6-11 روز می باشد. شفیره در داخل محفظه ای که از ذرات خاک به هم چسبیده درست شده است، قرار میگیرد.

حشره کامل

حشره کامل این آفت شـبپـره ای اسـت که عرض بدن با بالهای باز 10-15 میلـیمتر می باشد. بالها باریـک و برنـگ قهـوه ای تا خاکستری روشـن هسـتند کـه روی آنها نقـاط تیـره سـیاهرنگی وجـود دارد و حاشیه بالهای عقبی خاکستری رنگ، کم عرض و ریشکدار است . دارای شاخک نخ وش میباشد. شکم ماده از جنس نر متورم تر هستند.

 نحوه خسارت بید سیب زمینی

بید سیب زمینی یکی از آفـات خطرنـاک سـیب زمینــی بخصوص در انبــارها بوده است در فصل بهار و تابستان لارو های این آفت دمبرگ ها، برگ ها و ساقه های سیب زمینی را مورد حمله قرار داده و منجبر به خشک شدن برگ و ساقه میشوند. بیشـترین خسـارت در نتیجه حفـر کانال در غده ها است. در اواخر تابستان و پاییز با تشکیل غده و رشد غده از محتویات داخل غده ها تغذیه و در داخل غده ایجاد دالان میکند. این آفت بـا حفر تونل در داخل غده ها باعث کاهش بازار پسندی غده ها و کیفیت غذایی محصول سیب زمینی نیز میگردد. همچنین روی توان جوانه زنی غـده هـای بذری نیز اثر میگذارد و فعالیـت قارچهـای بیماریزا را افزایش میدهد. علاوه بر این پس از برداشت محصول فعالیت آفت در انبار روی غده ها ادامه می یابد.

زیست شناسی

بید سیب زمینی یا کرم سیب زمینی عمدتاً زمستان را به صورت لارو در درون غده های سیب زمینی باقیمانده در داخل خاک و یا شفیره در داخل خاک میگذراند و با گرم شدن تدریجی هوا لاروها از غده بیرون امده و در نزدیک سطح خاک به شفیره تبدیل میگردند. حشرات کامل هنگام ظهور از نظر جنسی کامل هستند، به طوری که پس از ظهور آماده جفت گیری هستند. این آفت شب فعال بوده و جفتگیری و دیگر فعالیت هایش را در تاریکی شب انجام میدهد. حشره ماده تخم ها را بصورت انفرادی یا دستهای در در سطوح ناهموار، زیر یا کنار پهنک برگ، روی جوانه ها، در محل اتصال جوانه چشم روی غده و یا روی خس و خاشاک، بقایا گیاهی گذاشته میشود. در منطقه جیرفت و کهنوج این آفت بیشتر در کشت دوم سیب زمینی فعالیت دارند. درصورت گرمی هوا و تاخیر در برداشت سیب زمینی میتواند در بهمن و اسفند ماه خسارت قابل توجهی بر غده های سیب زمینی ایجاد کند. بسته به شرایط دمایی، دوره جنینی 3-5 روز است. لاروهای پس از تفریخ از تخم ابتدا با ایجاد سوراخ در سطح برگ و سپس تغذیه از پارانشیم برگ ها خسارت ایجاد میکند. طول دوره لاروی بطور متوسط حدود 6-14روز میباشد. لاروها در چین و چروک برگ های خشک و در خاک یا زیر اپیدرم برگ ها و یا در سطح غده ها به شفیره تبدیل می گردند. در محیط انبار روی کیسه گونی های سیب زمینی یا در داخل آن ها و یا در کف انبار به شفیره تبدیل می شوند. در کرج این آفت 5 نسل دارد. اما از آنجائی که این آفت در انبار نیز به رشد خود ادامه می دهد، تعداد نسل ها به 12-6 نسل در سال نیز می رسد. دشمنان طبیعی بید سیب زمینی روی مراحل تخم ،لارو و شفیره آن فعالیت و در زمانی که آفت در حال تغذیه از قسمت های هوایی میزبان است، آن را مورد حمله خود قرار میدهند.

 ردیابی و کنترل بید سیب زمینی

با توجه به اینکه کانون اولیه شیوع آفت در مزرعه و روی غده هاست لذا بهترین روش پیشگیری و کنترل آفت، جلـوگیری از آلوده شدن غده ها در مزرعه مـیباشـد لذا جهت شکار و انهدام بید سیب زمینی یا کرم سیب زمینی استفاده از تلـه های فرمـونی در مزارع و انبارها توصیه میگردد.

نوع و نحوه تله گذاری:

تله دلتا و تله قیفی به همراه فرمون جنسی بید سیب زمینی جهت ردیابی و شکار انبوه این آفت در مزارع توصیه میگردد. نصـب تلـه فرمونی در مزرعه، یک هفته پس از کشت سیب زمینی انجام گیرد. تعداد تله ها براساس شدت آلودگی در مزرعه مشخص میشود و در ارتفاع 40سانتیمتری از سطح مزرعه نصب میگردد.

نصب تله های فرمـونی بـرای شکار شبپره کامل بید سیب زمینی کـه وارد انبار شده نیز توصیه گردیده جهت ردیابی کرم سیب زمینی بـه ازاء هـر 10 متر مربع یک تله در ارتفاع 50 سانتی متری بالاتر از سطح محصول انبار شده، قرار میگیرد.

تعداد تله جهت ردیابی: 1-5 تله در هکتار

زمان بازدید: تله ها باید هر 7 تا 10 روز بازدید شوند.

زمان تعویض فرمون: کپسول فرومون هر 6-12 هفته یکبار تعویض شود.

شرایط نگهداری: در دمای زیر صفر در یخچال برای 2 سال نگهداری شود.